Wulkan



Słowo Wulkan pochodzi od łacińskiego Vulcanus, co jest imieniem rzymskiego boga ognia.

Wulkan, to takie miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne oraz materiał piroklastyczny – okruchy wulkaniczne różnej frakcji. Terminu tego również używa się potocznie jako określenia form terenu, które powstały w wyniku działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak: stożek wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy wulkan tarczowy lub nawet góra wulkaniczna. Innym efektem intensywnej działalności wulkanicznej jest kaldera – krater, jaki powstaje podczas zbyt gwałtownej erupcji wulkanu czy zapadnięciu się stropu komory wulkanicznej.

Powstawanie wulkanów wiąże się z okresami górotwórczości i silnych trzęsień ziemi. Wulkany powstają wzdłuż krawędzi płyt litosfery, w miejscach, gdzie jedna płyta zagłębia się pod drugą a także w miejscach, gdzie płyty odsuwają się od siebie.



Aktywność wulkanów zmienia się w czasie, co umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany:

• czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność – obecnie różne źródła podają różną liczbę czynnych wulkanów – od 500 do 800, podczas gdy szacuje się, że 10 tysięcy lat temu ta liczba wynosiła ponad półtora tysiąca. 60% czynnych wulkanów znajduje się w tzw. Ognistym Pierścieniu Pacyfiku, rozciągającym się wokół Oceanu Spokojnego. Najwyższym z nich jest Ojos del Salado w Chile.

• drzemiące – zaobserwowano ich działalność, jednak od dłuższego czasu nie jest już okazywana

• wygasłe – ich działalność nie została zarejestrowana w czasach historycznych, lecz pozostały w formie stożka – na lądzie jest ich kilka tysięcy, zaś pod wodą nawet kilkadziesiąt tysięcy.

  
  

Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany:

• stożkowe – tradycyjne wulkany jakie znamy z filmów, ich erupcje były gwałtowne i ukształtowały stromy stożek wulkaniczny. Lawa wydobywa się poprzez wysoki komin wulkaniczny,

• tarczowe – bardziej spłaszczone, o łagodnych zboczach i mniej gwałtownych erupcjach,

• Linijne (liniowe) – magma wypływa z podłoża nie w jednym miejscu, ale wzdłuż długiej szczeliny
   

Wulkany różnią się także pod względem dominującego rodzaju materiału, jaki się z nich wydobywa podczas erupcji:

• lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na: 
   - lawowe tarczowe (hawajskie) – o powolnej erupcji, płaskie i rozległe osiągają szerokość nawet do 40 kilometrów. Lawa, która się z nich wydobywa jest zasadowa, o małej lepkości; 
  - kopuły lawowe - wyglądające jak pół sfery (kuli). Lawa w tym przypadku ma odczyn kwaśny i jest bardzo gęsta;

• stratowulkany (mieszane) – wyrzucają zarówno gęstą, lepką lawę jak i materiały piroklastyczne takie jak  bomby wulkaniczne, lapille i gazy wulkaniczne. Należą do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadają wysokie, strome stożki (wulkany stożkowe);

• eksplozywne – wyrzucają materiał piroklastyczny, a także najgęstsze i najbardziej kwaśne lawy. Z tego względu dochodzi często do zamknięcia komina materiałem wulkanicznym, zwiększenia ciśnienia gazów w kominie a w wyniku tego do rozsadzenia stożka w wyniku eksplozji. Obecnie tego typu wulkanów nie ma wiele;

• maary – kratery wulkaniczne, bez ukształtowanego stożka, powstałe w wyniku eksplozji materiału wulkanicznego. Często otoczone niewysokim wałem utworzonym z okruchów wulkanicznych, w obrębie którego może wytworzyć się jezioro maarowe;

• wulkany błotne – z których wydobywa się na powierzchnię błotnista mieszanina wody i piasków oraz iłów (lub podobna). Wydobywanie się gorącej wody lub pary wodnej może być przejawem gasnącego wulkanizmu, ale może być też spowodowane zupełnie innymi zjawiskami geologicznymi;